سید ضیاء الدین فضل الله راوندی

سیّد ضیا ء الدین فضل الله راوندی
(حدود 483 – 571 قمری)
سرآغاز
راوند، روستاى بزرگى در پنج کیلومترى کاشان است که هم اکنون به شهر کوچکى تبدیل شده است. این روستا عالمان و فقیهان بزرگى را در خود پرورده که از آنان مى توان به دو عالم پُرآوازه شیعى، قطب الدین ابوالحسین سعید بن هبة الله راوندى متوفاى 573 مدفون در صحن بزرگ حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه، سلام الله علیها، و علاّمه ی کبیر سیّد فضل الله راوندى و دو عالم سنى مذهب، یعنی زید بن على بن منصور راوندى متولد 472 قمری و حیان بن بشر بن مخارق متوفاى 238 قمری ـ که از طرف مأمون عباسى سمت قضاوت داشت، اشاره کرد.[1]

خاندان

خاندان علاّمه سیّد فضل الله راوندى یکى از خاندان هاى مهم شیعى مذهب در کاشان و ایران است. در بین مردم به فقاهت، و نقل اخبار و احادیث اهل بیت، علیهم السلام، و علم و ادب پرورى شهرت داشتند.

از این خاندان مى توان به شخصیت هایى زیر اشاره داشت:

1 ـ ابوالحسن جعفر بن الحسن المثنى.

2 ـ محمّد السلیق بن حسن بن جعفر.

3 ـ ابوالفضل عبیدالله الاوّل بن الحسن السلیق بن على بن محمّد السلیق. او از ادبا و شعرا بوده و اقاربش در مراغه و همدان و راوند زندگی می کنند.

4 ـ عبیدالله الثانى بن محمّد بن ابى الفضل عبیدالله الاوّل. وى شاعر و ادیب و محدث بوده و اوّل شخصى است که از این خاندان در راوندِکاشان ساکن شده است.[2]

نسب نامه

مرحوم آیت الله مرعشى نجفى نسب نامه ی ایشان را چنین مى نگارد:

علاّمه سیّد ضیاءالدین ابوالرضا فضل الله بن على بن عبیدالله الثالث بن محمّد بن عبیدالله الثانى بن محمّد ابن ابى الفضل عبیدالله الاوّل بن الحسن السلیق بن على بن محمّد السلیق بن الحسن بن جعفر بن الحسن المثنى ابن الامام ابى محمّد الحسن المجتبى السبط بن على ابن ابی طالب، علیهم السلام.[3]

مرحوم آقا سیّد عبدالعزیز طباطبایى با توجه به نوشته ی خود مرحوم راوندى، نسب او را چنین مى نویسد:

سیّد ضیاءالدین ابوالرضا فضل الله بن على بن عبیدالله بن محمّد بن عبیدالله بن محمّد ابن ابى الفضل عبیدالله بن الحسن السلیق بن على بن محمّد السلیق بن الحسن بن جعفر بن الحسن المثنى بن الامام ابى محمّد الحسن المجتبى السبط بن على ابن ابی طالب، علیهم السلام.[4]

ولادت

او که شرافت حسب و نسب را از طرف پدر و مادرش به ارث برده بود با وصلت پدرش با سیّده علویه دختر عموى پدریش، دیده به جهان گشود.

تاریخ ولادت ایشان در منابع رجالى یافت نشد، ولى مرحوم آیت الله سیّد شهاب الدین مرعشى نجفى با استناد به مشجرات قدیمى، سال ولادت او را 483 قمری ضبط کرده است.[5]

مرحوم علاّمه سیّد عبدالعزیز طباطبایى نیز در خصوص ولادت او و نوشته ی آیت الله مرعشى نجفى مى نویسد:

به این نوشته نمى توان اعتماد کرد. به تحقیق که ولادت علاّمه راوندى در حدود 480 قمری است کمى قبل از آن و یا کمى بعد از آن. از مشایخ ایشان، ابوالحسن رویانى است که در سال 501 قمری به شهادت رسیده است و مرحوم علاّمه راوندى حدود بیست سال در خدمت ایشان بوده است.[6]

مشایخ و اساتید

ایشان در جوانى براى این که از محضر علما و دانشمندانى بزرگ استفاده کند به شهرهاى دور و نزدیک مثل اصفهان، رى، نیشابور، بیهق، بغداد، مکه، مدینه، نجف اشرف، کربلا، مشهد، قومس ـ دامغان، قزوین، آبه ـ آوره، ساوه، ابهر، حله الفیحا، زنجان، شیراز، ... سفر کرد و در حضور بزرگانى همانند علاّمه ابوعلى فضل بن حسن طبرسى صاحب تفسیر مجمع البیان، ابوعلى حسن فرزند شیخ طوسى مشهور به «مفید ثانى»، عبدالواحد بن اسماعیل رویانى، ابوعلى حداد، شیخ ابوجعفر نیشابورى، ابوالفتح بن ابوالفضل اخشیدى، ... به کسب و علم و معرفت پرداخت. مشایخ و اساتید او را تا چهل و هفت تن برشمرده اند. نام آنان چنین است:

1 ـ علاّمه شیخ جمال الدّین ابوالفضل عبدالرحیم بن احمد بن محمّد بن محمّد بن الاخوة بغدادى شّیبانى نزیل اصفهان.

2 ـ علاّمة شیخ ابوعبدالله حسن بن عبیدالله غضائرى از مشاهیر علماى آل غضائرى.

3 ـ علاّمه شیخ ابوالحسین محمّد بن علىّ بن حسن مقرى شجاعى نیشابورى.

4 ـ علامه شیخ على بن حسین بن محمّد رازى.

5 ـ حافظ ابوعبدالله محمّد بن احمد نطنزى کاشانى صاحب کتاب خصائص الائمّة.

6 ـ علامه سعید ابوالحسن على دهخدا بن علامه نجیب الدین یحیى بن عبدالله بن محمّد بن یحیى راوندى.

7 ـ شیخ ابوعلى حسن مشهور به مفید الثانى بن شیخ الطائفة ابى جعفر محمّد بن حسن طوسى صاحب کتاب شرح النهایة.

8 ـ علاّمه شیخ ابوجعفر محمّد بن علىّ بن حسن نیسابوری صاحب کتاب المجالس.

9 ـ علاّمه شیخ ابوعلى حسن بن احمد بن حسن حداد رازى قمى.

10 ـ قاضى زین الدّین ابوعلى عبدالجبّاربن عبدالله بن علىّ بن محمّد بن حسین طوسى رازى.

11 ـ علامه شیخ ابوجعفر محمّد بن على بن حسن حلبى.

12 ـ شیخ منتجب الدّین ابوجعفر محمّد بن على بن حسین مقرّى نیسابورى.

13 ـ پدر علامه سیّد على بن عبیدالله ثالث حسنىّ راوندى.

14 ـ ابوالمظفّر عبدالرّحمان بن احمد بن محمّد بن شیده سکّرى اصفهانى.

15 ـ علاّمه سیّد صفى الدّین محمّد موسوى حلى بن معد بن علىّ بن رافع بن فضائل بن علىّ بن حمزة قصیر بن احمد بن حمزة بن على الاحول بن احمد الاکبر بن موسى ابى سبحة بن ابراهیم الاصغر بن الامام موسى الکاظم، علیه السلام.

16 ـ شیخ ابوعبدالله حسین بن عبدالملک حلاّل.

17 ـ شیخ ابوعبدالله نافع.

18 ـ شیخ ابوعبدالله محمّد بن فضل فزازى صاعدى.

19 ـ شیخ ابوالفتح بن مفضّل اخشیدى.

20 ـ شیخ ابوالفتح محمّد بن حسن کاتب.

21 ـ شیخ ابوالحسین على بن محمّد بن عبدالرّحیم بن دینار.

22 ـ سّید صفى الدین ابوتراب مرتضى بن داعى بن القاسم حسنى رازی صاحب کتاب تبصرة العوام فى مقالات ارباب الادیان.

23 ـ اخوه ابوحرب سیّد مجتبى بن داعى بن القاسم حسنى رازى.

24 ـ شیخ ابوالقاسم حسن بن محمّد حدیقى.

25 ـ سید ناصح الدّین ابوالبرکات محمّد حسینى مشهدى.

26 ـ سید على بن ابى طالب سلیقى آملى.

27 ـ شیخ رکن الدّین على بن على بن عبدالصمد تمیمى سبزوارى.

28 ـ شیخ محمد بن على بن عبدالصمد تمیمى سبزوارى.

29 ـ علاّمه سید عمادالدّین ابوالصمصام ذوالفقاربن محمّد بن معبد بن حسن بن احمد مشهور به حمدان بن اسماعیل.

30 ـ شیخ ابونصر الغارى.

31 ـ شیخ حسین بن محمّد بن عبدالوهاب بغدادى.

32 ـ شیخ محمّد بن على بن محسن مقرّى حلبى.

33 ـ شیخ مکّى بن احمد مخلطى.

34 ـ سید نجم الدّین حمزه بن سید ابى الاعزّ حسینى.

35 ـ شیخ ابوعبدالله جعفر بن محمّد دوریستى.

36 ـ قاضى شهر رى عمادالدیّن ابومحمّد حسن بن محمّد بن احمد آسترآبادى.

37 ـ شیخ محمّد بن عبدالله بن احمد ارغیانى اصفهانى.

38 ـ شیخ ابوالقاسم على بن طلحة بن کردان نحوى مشهور به سخائى.[7]

39 ـ ابن شهرآشوب.[8]

شاگردان و روایت کنندگان از او

آوازه ی نام و مکتب فیض بخش سیّد فضل الله راوندى در مجامع علمى آن روز سبب تجمع شاگردان بى شمارى در درس هاى او شد. تراجم نگاران اسامى شاگردان و اجازه گیرندگان از او را نزدیک به سى نفر ضبط کرده اند. نام هاى آنان بدین قرار است:

1 ـ سیّد کمال الدین ابوالمحاسن احمدبن فضل الله راوندى(فرزند معظم له).

2 ـ قاضى سدیدالدین ابومحمّد حسن بن حسین بن على دوریستى، نزیل کاشان.

3 ـ افضل الدین حسن بن ابى عبدالله بن ابراهیم خومجانى.

4 ـ ابوعلى حسن بن طارق بن حسن بن عوف حلبى معروف به «ابن الوحش».

5 ـ نصیر (ناصر)الدین ابوابراهیم راشدبن ابراهیم بن اسحاق بن ابراهیم بن محمّد بحرانى، متوفى 605 قمری.

6 ـ ابوحفص زیدبن على بن محمّد بن قشام حلبى.

7 ـ وجیه الدین فخرالعلماء ابوعلى عبدالجباربن حسین بن ابى القاسم. وى کتاب خصائص الائمهرا بر استادش خوانده و در ذو القعده 555 قمری از استادش اجازه گرفته است.

8 ـ ابوسعد سمعانى عبدالکریم بن محمّد بن منصور مروزى، صاحب کتاب الانساب، متوفاى 563 ق.

9 ـ نجم الدین عبدالله بن جعفر بن محمّد بن موسى بن جعفر دوریستى.

10 ـ نصیرالدین ابوطالب عبدالله بن حمزة بن عبدالله بن حمزة بن الحسن بن على شارحى طوسى.

11 ـ ابونصر على بن ابى سعد بن حسن بن ابى سعد طبیب.

12 ـ عمادالدین ابوالفرج على بن قطب الدین سعید بن هبة الله راوندى.

13 ـ قاضى جمال الدین على بن عبدالجبار بن محمّد طوسى.

14 ـ سیّد تاج الدین ابوتراب على بن عبدالله بن على بن عبدالله بن احمد حمزه جعفرى زینى قزوینى.

15 ـ سیّد عزالدین ابوجعفر ابوالفضائل على بن فضل الله راوندى (فرزند معظم له).

16 ـ زین الدین ابوجعفر محمّدبن ابى نصر بن محمّد بن على قمى.

استادش راوندى در وصف ایشان در خطبه شرح حماسه ی گوید: فتای و ربیبی و سیّدی و حبیبی ...

17 ـ وجیه الدین محمّدبن حسن طوسى. (پدر شیخ خواجه نصیرالدین طوسى و خواهرزاده نصیرالدین بن عبدالله بن حمزه شارحى طوسى شماره 10.)

18 ـ سیّد ناصرالدین ابوالمعالى محمّدبن عزالدین ابى عبدالله الحسین بن منتهى بن حسین حسینى مرعشى.

19 ـ ناصرالدین محمّد بن حسین حمدانى.

20 ـ قاضى فخرالدین محمّد بن خالد حنفى ابهرى.

21 ـ رشیدالدین ابوجعفر محمّدبن على شهرآشوب سروى مازندرانى.، متوفاى 588 قمری.

22 ـ برهان الدین محمّدبن محمّد بن حمدان حمدانى قزوینى نزیل رىّ.

23 ـ قوام الدین محمّد بن محمّد بحرانى.

24 ـ تاج الدین محمّد بن محمّد شعیرى.[9]

مدرسه ی مجدیّه

مدرسه ی مجدیه در کاشان از آثار مجدالدین عبدالله فضل بن محمود کاشانى متوفاى 535 قمری است. او پس از احداث این مدرسه، متصدى و تولیت این مدرسه بسیار بزرگ را به سیّدابوالرضا راوندى سپرد. ایشان در این مدرسه فقه، اصول، حدیث، تفسیر، ادبیات را تدریس می کرد و به موعظه مى پرداخت.[10]

تصنیفات و تألیفات

آثار به جا مانده از سیّد فضل الله راوندى آثارى سودمندى است. در زمینه هاى حدیث، دعا، شعر، ادبیات، شرح و ترجمه و تفسیر قرآن مجید، نوشته دارد. فهرست آثار و تراوشات قلمى او به ترتیب حروف الفبا چنین است:

1 ـ أدعیة السرّ[11]

این رساله در بر دارنده ی 31 دعاى گوناگون براى مقاصد مختلف است. این کتاب با تحقیق سعیدرضا على عسکرى در دفتر چهارم میراث حدیث شیعهو ازسوى انتشارات دارالحدیث قم در سال 1378 ش به زیور طبع آراسته گردید.

2 ـ الأربعین فی الأحادیث ؛[12]

3 ـ ترجمة العلوی للطبّ الرضوی ؛[13]

4 ـ الحاشیة على أمالی المرتضى ؛[14]

5 ـ الحماسة ذات الحواشی ؛[15]

6 ـ خبر مولاناحضرت قائم علیه السلام؛[16]

7 ـ دیوان الراوندی ؛[17]

8 ـ رمل یبرین؛[18]

9 ـ شرح نهج البلاغة ؛[19]

10 ـ ضوءالشهاب ؛[20]

11 ـ قصص الأنبیاء ؛[21]

12 ـ قنوت موالینا الأئمّة المعصومین علیهم السلام ؛[22]

13 ـ الکافی فی التفسیر؛[23]

14 ـ المدائح المجدیّة ؛

15 ـ مقارنة الطیّة إلى مقارنة النیّة ؛[24]

16 ـ مناجاة مولانا أمیرالمؤمنینمشهور به «المناجاة الإلهیات» ؛

مناجات مفصّلى است از حضرت امیرالمؤمنین علىّ ابن ابی طالب، علیه السلام، که از طریق شیعه و سنى روایت شده است. این کتاب با تحقیق سعید رضا على عسکرى در دفتر دوّم میراث حدیث شیعهو ازسوى انتشارات دارالحدیث قم در سال 1378 شمسی به طبع رسیده است.

17 ـ الموجز الکافی فی علمی العروض و القوافی؛[25]

18 ـ نظم العروض للقلب المعروض[26] یا نظم العروض للقلب المعروض؛[27]

19 ـ النوادر؛[28] کتاب کوچکى است که در سال 1370 قمری از سوى مطبعه یحیدریه در نجف اشرف به چاپ رسید و سپس براى بار دوّم با تحقیق سعید رضا على عسکرى در سال 1377 شمسی در 276 صفحه در انتشارات دارالحدیث قم به چاپ رسید.

از منظر بزرگان

ایشان در نگاه مردان علم و دانش، شخصیتى بزرگ وعالمى نحریر و از فقیهان نامى شیعه بوده و در مقام زهد و علم و عمل، یگانه ی روزگار بوده است. براى نمونه به گفتار سه تن از آنان اشاره مى گردد: شیخ عبدالجلیل قزوینى که معاصر او بوده، در حقِّ مردم کاشان و او مى نویسد: «و مدرسى چون امام